Jest to narzędzie pomiarowe służące do uzyskania potrzebnych informacji w metodach bezpośrednich. Pytania zawarte w kwestionariuszu występują w różnych formach: zdania pytającego, oznajmującego, wskazującego lub też równoważnika zdania.
Pytania - niezależnie w jakiej formie występują - mają za zadanie wyzwolić w respondencie określone uczucia i pozwolić wyrazić je w formie słownej.
Budowa kwestionariusza nie kieruje się zasadami naukowymi, są to raczej zasady, które wynikają z doświadczenia. Są to m.in.:
- długość kwestionariusza - nie określa się jej liczbą pytań, lecz czasem trwania wywiadu,
- stopniowanie pytań - zaczynamy od najprostszych, otwartych pytań i przechodzimy do zamkniętych, szczegółowych, trudniejszych,
- użycie pytań relaksujących, rozpraszających napięcie, na początek,
- zakończenie w formie pytań metryczkowych, czyli dotyczących cech indywidualnych i respondenta
Pierwszą zasadą budowy kwestionariusza ankiety jest jasne określenie celu badania. Zrozumienie, czego dokładnie chcemy się dowiedzieć, pozwala na skoncentrowanie pytań na tych aspektach, które są kluczowe dla osiągnięcia zamierzonych celów badawczych. Zdefiniowanie celu badania jest punktem wyjścia do formułowania pytań, które będą adekwatne i istotne dla badania. Cel badania wpływa na strukturę kwestionariusza, rodzaj pytań oraz sposób ich zadawania.
Kolejnym kluczowym aspektem jest jasność i zrozumiałość pytań. Pytania muszą być sformułowane w sposób prosty i jednoznaczny, tak aby każdy respondent mógł je zrozumieć w ten sam sposób. Unikajmy skomplikowanego języka, technicznych terminów oraz dwuznacznych sformułowań. Warto zadbać o to, aby pytania były krótkie i bezpośrednie, co zmniejsza ryzyko błędnej interpretacji przez respondentów. Jeżeli badanie dotyczy bardziej skomplikowanych kwestii, warto rozważyć wprowadzenie definicji lub objaśnień przed zadaniem pytania.
Struktura kwestionariusza powinna być logiczna i przejrzysta. Kwestionariusz należy podzielić na sekcje tematyczne, które będą zawierać pytania dotyczące poszczególnych aspektów badanego zagadnienia. Sekwencja pytań powinna być przemyślana – zwykle zaczyna się od pytań ogólnych, które wprowadzają respondenta w temat, a następnie przechodzi się do bardziej szczegółowych zagadnień. Warto również umieścić pytania demograficzne na początku lub na końcu kwestionariusza, aby nie zakłócały one logicznego toku pytań dotyczących głównego tematu badania.
Istotnym elementem budowy kwestionariusza jest dobór odpowiednich rodzajów pytań. W ankietach stosuje się różne typy pytań, w tym pytania zamknięte, otwarte oraz półotwarte. Pytania zamknięte, takie jak pytania z odpowiedziami wielokrotnego wyboru, skale ocen, czy pytania typu „tak/nie”, są często używane ze względu na ich łatwość analizy i porównywania wyników. Z kolei pytania otwarte pozwalają respondentom na swobodne wyrażenie opinii i dostarczają bardziej szczegółowych informacji, choć ich analiza jest bardziej czasochłonna i skomplikowana. Wybór rodzaju pytań powinien być uzależniony od celów badania oraz od tego, jakie informacje chcemy uzyskać.
Przy konstruowaniu kwestionariusza należy również zadbać o minimalizację tzw. błędów systematycznych, które mogą wpłynąć na zniekształcenie wyników. Unikajmy pytań sugerujących odpowiedź, tzw. pytań tendencyjnych, które mogą skłaniać respondentów do udzielenia określonej odpowiedzi. Ważne jest, aby pytania były neutralne i obiektywne, co zwiększa wiarygodność zebranych danych. Zwracajmy także uwagę na formułowanie pytań w sposób, który nie narusza prywatności respondentów i nie jest zbyt inwazyjny.
Przejrzystość i estetyka kwestionariusza również mają znaczenie. Kwestionariusz powinien być zaprojektowany w sposób czytelny i estetyczny, co zwiększa szanse na jego poprawne wypełnienie. Użycie odpowiedniej wielkości czcionki, podział na sekcje, wyróżnienie instrukcji oraz zastosowanie przestrzeni między pytaniami ułatwia respondentom nawigację po kwestionariuszu. Estetyczny i czytelny układ kwestionariusza może również zwiększyć motywację respondentów do wypełnienia całej ankiety.
Długość kwestionariusza jest kolejnym ważnym aspektem. Kwestionariusz nie powinien być zbyt długi, aby nie zniechęcić respondentów do jego wypełnienia. Zbyt obszerna ankieta może prowadzić do zmęczenia respondentów, co może skutkować spadkiem jakości udzielanych odpowiedzi lub nawet przerwaniem wypełniania ankiety. Dlatego istotne jest, aby zadawać tylko te pytania, które są niezbędne do osiągnięcia celów badania, i unikać zbędnych pytań.
Testowanie kwestionariusza, czyli pilotaż, jest nieodzownym elementem jego budowy. Przeprowadzenie testów pilotażowych na małej grupie respondentów pozwala na wychwycenie ewentualnych błędów i niedociągnięć w kwestionariuszu. Dzięki testom można ocenić, czy pytania są zrozumiałe, czy struktura kwestionariusza jest logiczna oraz czy czas potrzebny na wypełnienie ankiety nie jest zbyt długi. Na podstawie wyników pilotażu możliwe jest wprowadzenie poprawek i ulepszeń do ostatecznej wersji kwestionariusza.
Warto także pamiętać o dostosowaniu kwestionariusza do medium, za pomocą którego będzie on dystrybuowany. W przypadku ankiet online, oprócz zasad ogólnych, należy uwzględnić specyfikę formatów cyfrowych. Kwestionariusz powinien być responsywny, czyli dostosowany do różnych urządzeń, takich jak komputery, tablety czy smartfony. Ankiety online dają również możliwość automatycznego zbierania i analizy danych, co jest dużą zaletą, jednak wymaga to dodatkowej uwagi przy projektowaniu kwestionariusza.
Podsumowując, budowa kwestionariusza ankiety to proces wymagający starannego przemyślenia i planowania. Od wyboru celu badania, poprzez jasne i zrozumiałe formułowanie pytań, logiczną strukturę, aż po estetykę i testowanie – każdy etap ma kluczowe znaczenie dla powodzenia całego badania. Prawidłowo skonstruowany kwestionariusz pozwala na zebranie wartościowych danych, które stanowią solidną podstawę do przeprowadzenia rzetelnej analizy i wyciągnięcia wniosków. Zrozumienie i przestrzeganie zasad budowy kwestionariusza jest kluczowe dla każdego badacza, który chce przeprowadzić efektywne i wiarygodne badanie ankietowe.
